Historia choinki — od pogańskiego symbolu do świątecznego centrum domu

Boże Narodzenie to jedno z najbardziej radosnych i wyczekiwanych świąt na całym świecie – to magiczny czas, pełen tradycji, radości i wspólnego świętowania. Wśród wielu symboli kojarzących się z tym wyjątkowym okresem jest choinka — drzewo udekorowane kolorowymi bombkami, światełkami i innymi ozdobami, które na chwilę staje się centralnym punktem naszych domów, emanując niepowtarzalnym blaskiem. Choinka nie tylko dodaje uroku naszym wnętrzom, ale także przenosi nas w świat tradycji, historii i wartości rodzinnych. Jej korzenie sięgają daleko w przeszłość i stanowią integralną część obchodów Bożego Narodzenia na całym świecie.

Skąd pochodzi zwyczaj ubierania choinki na Święta Bożego Narodzenia i jakie przesłanie niesie ze sobą drzewko, które upiększa nasze domy w tym radosnym czasie?

Jak choinki stały się tradycją świąteczną?

Jak zaczęła się historia choinki bożonarodzeniowej? Tradycja przystrajania drzewka jest powszechna w wyznaniach chrześcijańskich. Niemniej jednak wielu wiąże tę praktykę z dawnymi ceremoniami pogańskimi.

Historycznie rzecz biorąc, drzewa były integralną częścią obrzędów religijnych — Egipcjanie czcili boga Ra świeżymi pędami palm, pierwsi Rzymianie używali wiecznie zielonych roślin do ozdabiania swych świątyń na cześć Saturna, a podczas przesilenia zimowego poganie dekorowali wnętrza swoich domów wiecznie zielonymi gałęziami.

Przed nadejściem chrześcijaństwa, w czasie zimowego przesilenia, Słowianie obchodzili Szczodre Gody — święto, w czasie którego organizowali huczne zabawy połączone były z licznymi obrzędami, w trakcie których składano podziękowania naturze, zwłaszcza drzewom - symbolizowały one życie, płodność i odrodzenie.

Pierwsze wzmianki na temat ozdobionego drzewka bożonarodzeniowego pochodzą z leżącej na granicy dzisiejszych Niemiec i Francji Alzacji. W kazaniach kościelnych z XV i XVI wieku możemy znaleźć wzmianki o iglastych drzewkach przybranych rajskimi jabłkami, orzechami i dekoracjami z papieru. Początkowo Kościół krytykował ten zwyczaj jako pogański, ale pomimo tego tradycja ubierania drzewka na Boże Narodzenie zyskiwała na popularności.

Punktem zwrotnym w historii choinki był okres reformacji — ważną rolę odegrał tu Marcin Luter, który zaczął promować choinkę jako symbol świąt protestantów. W XIX wieku choinki zaczęły się pojawiać w wielu regionach, w Watykanie po raz pierwszy drzewko bożonarodzeniowe pojawiło się dopiero w 1982 roku i początkowo spotkało się z oporem ze strony członków Kościoła Katolickiego. Praktyka zdobienia choinki szybko rozprzestrzeniła się w całej Europie.

W XIX wieku zwyczaj ubierania choinki zyskał popularność w Anglii i Francji, a następnie rozprzestrzenił się po krajach Europy Południowej — choinka stała się wówczas najbardziej rozpoznawanym symbolem świąt Bożego Narodzenia w Europie.

Jak choinka trafiła do Polski?

W Polsce zwyczaj ubierania choinki pojawił się stosunkowo późno, na przełomie XIX i XX wieku. Tradycję wprowadzenia bożonarodzeniowego drzewka zawdzięczamy głównie niemieckim kolonistom, którzy osiedlili się w Polsce podczas okresu zaborów.

Z biegiem lat Polacy zaczęli stopniowo przekonywać się do tradycji ubierania choinek — początkowo praktykowali ją głównie przedstawiciele szlachty i mieszczanie, a następnie zwyczaj ten przyjął się także wśród mieszkańców wsi. W okresie międzywojennym choinki stały się już dość powszechne, jednak w niektórych regionach południowej Polski zaczęły się pojawiać dopiero po zakończeniu II wojny światowej.

Pierwotnie przystrojona choinka umieszczana była głównie w domach, jednak nadejście XX wieku przyniosło zmiany — świąteczne drzewko pojawiło się na placach publicznych i przed kościołami, w biurach, sklepach i centrach handlowych. Z biegiem czasu choinka, pierwotnie będąca religijnym symbolem Bożego Narodzenia, zaczęła tracić swoje tradycyjne znaczenie, stając się powszechnym elementem świątecznego wystroju, takim o znaczeniu bardziej symbolicznym - a niekiedy i komercyjnym - niż religijnym.

Duchowe znaczenie choinki

Dla wielu osób choinka to nie tylko ozdoba czy piękny element dekoracyjny, ale przede wszystkim symbol wartości duchowych.

Symbolika choinki jest również głęboko zakorzeniona w przyrodzie — wybierając żywą choinkę, odnosimy się do symboliki wieczności. Drzewo zachowuje swoje zielone liście przez cały rok, co może przypominać nam o wiecznym życiu i nadziei na nieśmiertelność. Drzewa iglaste, takie jak świerki, jodły czy sosny, od stuleci symbolizują życie, odrodzenia się oraz płodności.

Co interesujące, choinka symbolizuje również wygnanie Adama i Ewy z Raju. Przypomina o "rajskim drzewie poznania dobra i zła". W Piśmie Świętym nie znajdziemy informacji na temat gatunku tego drzewa, jednak to iglak jest bezpośrednio związany z misteriami odprawianymi w wigilię Bożego Narodzenia.

Dekorowanie choinki kiedyś i dziś

Przez wieki w różnych kulturach choinki ewoluowały pod względem wyglądu i dekoracji. Ozdoby choinkowe zmieniły się z czasem — na początku świąteczne drzewka ozdabiano prostymi wykonanymi własnoręcznie dekoracjami: jabłkami, pierniczkami, wstążkami, zabawkami ze słomy i papieru. Z biegiem czasu dodawano do nich świeczki, papierowe łańcuchy, piórka, a później różnorodne ozdoby. Do XIX wieku popularne było zawieszanie na choinkach także orzechów i słodyczy, lecz był to kosztowny zwyczaj. W 1847 roku pojawiły się pierwsze bombki choinkowe wykonane przez Hansa Greinera. Legenda głosi, że rozpoczął on produkcję szklanych ozdób, aby ozdobić choinkę i sprawić radość swoim dzieciom, ponieważ nie było go stać na tradycyjne dekoracje, takie jak orzechy, jabłka czy cukierki.

Uważa się, że każda dekoracja, którą zdobi się choinkę, ma szczególne znaczenie; jabłuszka nawiązywały do rajskiego owocu, dzwoneczki symbolizowały dobre nowiny, natomiast aniołki — boską opiekę. Łańcuchy miały przypominać o grzechu jako formie zniewolenia, z drugiej strony wierzono, że umacniają więzi rodzinne. Najważniejszą dekoracją była gwiazda betlejemska — miała pomagać zbłąkanym wędrowcom w szczęśliwym powrocie do domu. Dekoracją drzewka swego czasu zajmowały się głównie dziewczęta.

Z biegiem lat zmieniło się podejście do dekorowania choinki. W wielu domach odchodzi się od tradycji ozdabiania choinki w dzień wigilijny, drzewka pojawiają się znacznie wcześniej.

Choinka staje się centralnym punktem nie tylko naszych domów, ale także społeczności, przypominając nam o znaczeniu jedności i wspólnego świętowania. Warto więc spojrzeć na choinkę nie tylko jako na uroczystą ozdobę, ale również jako na nośnik symboli, które podkreślają głębokie znaczenie Świąt Bożego Narodzenia. Przygotowując się do tego wyjątkowego czasu, warto zatrzymać się na chwilę, by docenić nie tylko piękno choinki, ale także bogactwo wartości, jakie sobą reprezentuje.