Czym są spółki rodzinne? Ile w Polsce jest firm rodzinnych?

Planujesz rodzinny biznes i szukasz rozwiązań? Masz kreatywną i aktywną rodzinę, a jednoosobowe prowadzenie działalności gospodarczej nie wykorzystuje jej potencjału, ani nie gwarantuje jej bezpieczeństwa? Może myślisz o sukcesji, ale nie masz sukcesora lub nie wiesz, jak tego dokonać?

Po zapoznaniu się z tym artykułem powinieneś wiedzieć, czym jest przedsiębiorstwo rodzinne? W jakiej formie prawnej je prowadzić? Czy lepiej w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, czy w formie spółki? Postaramy się w końcu odpowiedzieć na pytanie, czy spółka rodzinna jest zmorą, czy szansą na rozwój przedsiębiorczych rodzin.

Co to jest firma rodzinna?

Definiować spółki rodzinne można na wiele sposobów, szeroko lub wąsko w zależności, jakim celom ma to służyć, np. warszawska Giełda Papierów Wartościowych, na swoje potrzeby wskazuje, że spółka rodzinna to osoba, która założyła lub przejęła firmę, oraz wraz z krewnymi i zstępnymi posiada co najmniej 25% głosów na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy tej spółki.

Zatem firmę rodzinną wyróżnia to, że jej działalność, rozwój i funkcjonowanie, ma istotny wpływ na losy rodziny i jej majątek. To właśnie w rękach rodzin leży wspólne podejmowanie strategicznych decyzji i odpowiedzialność za ryzyka związane jej zarządem. Oprócz tego oczywistym wydaje się stwierdzenie, że przychody z jej działalności gospodarczej są głównym źródłem utrzymania.

Istotne jest też to, że nie wszystkie pracujące w firmach rodzinnych osoby muszą być połączone więzami krwi, choć w przypadku małego biznesu tak właśnie jest. Jednak za firmy rodzinne uważa się takie przedsiębiorstwa, w których najważniejsze funkcje jak prezes, dyrektor pełnią członkowie rodziny lub, gdy partner zarządzający został wyznaczony spoza rodziny, zasiadają w radzie nadzorczej.

Na czym polega specyfika przedsiębiorstw rodzinnych?

Firmy rodzinne to charakterystyczny i zarazem fundamentalny twór każdej gospodarki wolnorynkowej. Jak pokazuje wyszukiwarka firm OWG, zajmują w przeważającej większości, sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP).

Specyfika firmy rodzinnej leży w zarządzie, gdzie w większości przypadków sprawy spółki prowadził założyciel przedsiębiorstwa, który był autorytetem zarówno dla całej rodziny, jak i dla pozostałych pracowników. Dzięki temu do dziś wielopokoleniowe struktury rodzinne wykształciły unikalne metody zarządcze. Opierały się one na wartościach rodzinnych, umiejętnie planowanej sukcesji oraz możliwości szybkiego reagowania na czynniki zewnętrzne. Z tego właśnie powodu najlepszym rozwiązaniem na kryzys jest doskonała komunikacja członków rodziny, co z kolei bezpośrednio przekłada się na jakość zarządzania przedsiębiorstwem.

Istotne znaczenie dla udanego biznesu i zarządzania firmami rodzinnymi jest zaangażowanie i lojalność, którą gwarantuje rodzina. Wszystkim, co do zasady, zależy na odniesieniu sukcesu, a słowo rodzina, samo w sobie, generuje pozytywne skojarzenia dzięki, którym odpowiedzialność właścicieli za zobowiązania spółki i majątek firmy wydaje się dodatkowo zabezpieczone.

Dodatkowym atutem potwierdzającym specyfikę takiej działalności gospodarczej są relacje między członkami rodziny. Dobra atmosfera sprzyja powiększaniu majątku spółki a tym samym majątku prywatnego, przez podział zysku według posiadanych udziałów. Taki szeroki cel nie rozmywa odpowiedzialności, wręcz przeciwnie. Ułatwia wprowadzenie i zastosowanie wielu rozwiązań niestandardowych jak, np. omawianie spraw spółki w trakcie niedzielnych obiadów oraz zmniejsza ryzyko wyłudzeń czy wprost oszustw.

Do niewątpliwych zalet, jakie posiada firma rodzinna, zaliczyć można elastyczny system pracy. To właśnie dzięki temu członkowie rodziny mogą z jednej strony zagwarantować ciągłość produkcji w spółce, a z drugiej elastyczne godziny pracy ułatwiają realizację celu.

Wspomniana wielopokoleniowość gwarantuje wprowadzenie dzieci członków rodziny w arkana spółki w sposób płynny, wręcz naturalny i bez kosztowy. Ma to również negatywny wpływ, ponieważ niejednokrotnie skraca dzieciństwo i zniechęca do przejęcia rodzinnego biznesu.

Firmy rodzinne to nie perpetuum mobile. Porównanie jej z perfekcyjną maszyną, która wykonuje pracę w nieskończoność bez zewnętrznego źródła energii, jest niewłaściwe, bo nawet w lepiej funkcjonującej rodzinie mogą zdarzyć się konflikty (na różnym podłożu), śmierć lub choroba jednego z kluczowych dla spółki wspólników, lub nie do przewidzenia kryzysy lokalne czy globalne, które zmuszą do sukcesji czy zwiększą zobowiązania spółki. Spore niebezpieczeństwo stwarza przenikanie obowiązków służbowych do domu i życia rodzinnego do pracy. Poza tym obowiązki poszczególnych wspólników mogą być trudne do scedowania na inny pracowników w spółce, co może zakłócać wypoczynek bez pracy, a co wprost może wpływać na wypalenie zawodowe.

W związku z powyższym, zarządzanie firmą rodzinną wymaga dużo wyrozumiałości, ale i stanowczości. Niektóre rodziny brykają się z dostosowaniem rodzinnego biznesu do zmieniającego się otoczenia oraz z wprowadzaniem nowych technologii itp., skoro przez dziesięciolecia wszystko funkcjonowało dobrze.

Na koniec należy wspomnieć o czarnej owcy, która trafia się w każdej rodzinie. Potrafi, dzięki dobroduszności członków rodziny ignorować swoje obowiązki, a majątek firmy wykorzystywać do własnych potrzeb.

Jaką formę prawną wybrać do prowadzenia firmy rodzinnej?

Odpowiedzieć na to pytanie jednym zdaniem (nawet dwoma) nie sposób. Prawo nie narzuca żadnego obowiązku w wyborze jakiejkolwiek formy prawnej na prowadzenie działalności gospodarczej. To na przedsiębiorcę spółki rodzinnej spada obowiązek jej wyboru. Firma rodzinna w porządku prawnym może egzystować w formie jednoosobowej działalności gospodarczej, funkcjonując na podstawie wpisu w centralnej ewidencji działalności gospodarczej oraz jako spółka osobowa (np. cywilna, jawna, partnerska) lub kapitałowa (np. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjne, spółka komandytowa).

Wybór, któreś z tych konstrukcji prawnych powinien być poprzedzony wnikliwą analizą, ponieważ wszystkie obarczone są wadami. Należy zastanowić się:

• jakie będą koszty założenia i prowadzenia firmy rodzinnej,

• czy przyszłe przekształcenie z jednej formy prawnej w drugą będzie możliwe,

• nad zabezpieczeniem majątku prywatnego przedsiębiorcy i współmałżonka oraz wspólników,

• nad planem sukcesji, aby również ułatwić dziedziczenie, które może zakłócić jej działalność,

• władztwem i swobodą w zarządzaniu przedsiębiorstwem rodzinnym,

• czy istnieje możliwość ograniczenia odpowiedzialności za zobowiązania firmy rodzinnej.

Należy mieć świadomość, że osoby fizyczne mogą rozpocząć swoje wojaże bez udziału wspólników, wprowadzając rozwiązania dla jednostki, lub zainteresują się spółką, np. partnerską (kliniki lekarskie i urody, kancelarie). Mając na uwadze rozwój działalności gospodarczej przedsiębiorcy i zwiększenie efektywności, muszą oni rozważać zmiany organizacyjno – prawne i dążyć do rozwiązań lepszych dla większego przedsiębiorstwa niż te, w których funkcjonują małe czy średnie.

Ile w Polsce jest firm rodzinnych?

Określenie dokładnej liczby przedsiębiorstw rodzinnych w Polsce nie jest możliwe ze względu na to, że nie istnieje w porządku prawnym jednoznacznie brzmiąca definicja spółki czy przedsiębiorstwa rodzinnego. Przedsiębiorcy czasami nie przyznają się do tego, że prowadzą firmy rodzinne. Tłumacząc, że nie wiedzą, czy spółka musi mieć jednego wspólnika, dwóch czy dziesięciu wspólników z rodziny lub krewnych. Przedsiębiorcy rodzinni ile muszą posiadać udziałów na Walnym Zgromadzeniu, aby to była spółka - 25%, 50% (szacunki są różne).

Przytoczona powyżej definicja Warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych wskazuje, że wspólnicy należący do rodziny muszą posiadać nie mniej niż 25%. Takich spółek na głównym parkiecie jest obecnie 168.

Inne szacunki już nie są takie precyzyjne. Mówi się, że w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw może ich być nawet 830 tys.